Αν το ξύλο βγήκε από το παράδεισο, τότε γιατί μας στέλνει στην κόλαση;

Με την επιστημονική συνεργασία της ψυχολόγου Γεωργίας Μπαλογιάννη.

Όταν η Βουγιουκλάκη έτρωγε ξύλο στη θρυλική ταινία το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο, (τόσο χαριτωμένα όσο μόνο αυτή ήξερε), έκανε τους νέους τις εποχής, να θέλουν να επιδοθούν σε σκανταλιές και τους μεγαλύτερους, να δικαιώνουν τη μέθοδο της χειροδικίας ως το μοναδικό μέσο εκπαίδευσης. Παρ’ όλη τη ρομαντική αυτή ταινία που γαλούχησε και γαλουχεί γενιές και γενιές, που έδωσε το μήνυμα ότι ένα χαστούκι μπορεί να σημαίνει κρυφό σ’ αγαπώ, η πραγματικότητα είναι πολλές φορές νοσηρή. Ο σύλλογος το χαμόγελο του παιδιού καταγγέλλει ότι γονείς φέρονται στα ίδια τους τα σπλάχνα με τη διαστροφική ικανοποίηση ναζί βασανιστή. Η αλήθεια είναι ότι παρ’ όλο που τα παιδάκια είναι χαριτωμένα και τα αγαπούμε γι’ αυτό που είναι, πολλοί γονείς έχουμε αισθανθεί με τον ίδιο τρόπο παρ’ όλο που δε φτάσαμε στο ακραίο σημείο να τα μαυρίσουμε στο ξύλο σε σημείο αναισθησίας. Όμως τι κάνεις σα γονιός, όταν το ξύλο αποτελούσε κάποτε για το σπίτι σου το μόνο ή το επικρατέστερο τέλος πάντων τρόπο διαπαιδαγώγησης;

Ο Μιχάλης Τ. επιχειρηματίας ρούχων μας λέει: Μια μέρα, στην ηλικία των 8 μου χρόνων έκλεψα το ποδήλατο ενός παιδιού που έμενε στη γειτονιά μας. Ο πατέρας μου με χτύπησε πολύ. Πρώτη φορά τον είδα τόσο εξαγριωμένο μαζί μου. Ήταν η μοναδική φορά που με έδειρε. Για εκείνον αυτό που έκανα ήταν κάτι που δε το σήκωναν οι αρχές του. Από τότε δε ξανατόλμησα να σκεφτώ να κλέψω από κανέναν και τίποτε. Τώρα είμαι σίγουρος ότι έκανε καλά που με χτύπησε. Αλλιώς δε θα μάθαινα.

Οι ειδικοί σε αυτό το σημείο βέβαια έχουν άλλη άποψη. Υποστηρίζουν ότι αρκούσε να πάρει ο πατέρας το Μιχαλάκη από το χεράκι για να επιστρέψουν το ποδήλατο με την προτροπή, εξαναγκαστική ή μη, να ζητήσει συγνώμη από το φίλο του. Το γεγονός της παραδοχής της ενοχής του, της παλικαριάς του να την ομολογήσει, της ολοκλήρωσης μιας υποχρέωσης αλλά και της ντροπής του για τη πράξη του, ήταν ικανά όχι μόνο να τον συνετίσουν αλλά και να του δώσουν ένα μάθημα συμπεριφοράς. Σε μια τόσο ανόσια, παιδική κατά τα άλλα όμως πράξη, η απάντηση στη διαπαιδαγώγηση ή αλλιώς το μέσον, είναι η ντροπή και όχι ο εξευτελισμός.

Τις περισσότερες φορές τα παιδιά δε σκέφτονται σαν και μας. Πολλοί από εμάς τα εκπαιδεύουμε σα το σκύλο του Παυλόφ. (Ξέρετε μιλώ για εκείνο το σκύλο πειραματόζωο, που το αφεντικό του του έδινε πάντα το φαγητό του, αφού πρώτα είχε προηγηθεί το χτύπημα ενός κουδουνιού. Με αυτό τον τρόπο, ο σκύλος είχε εκπαιδευτεί έτσι, ώστε όταν άκουγε το κουδούνι, έτρεχε να φάει είτε πεινούσε είτε όχι.) Κατά τον ίδιο τρόπο μητέρες χτυπούν τα ευαίσθητα χεράκια του δίχρονου παιδιού τους για να μην ανοίγει τα συρτάρια. Πολλές μάλιστα δεν το κάνουν με ευχαρίστηση. Συνήθως τις καθοδηγούν άλλες μητέρες, που είναι περήφανες γι’ αυτή τη τακτική. Συνήθως τα παιδάκια κλαίνε, σταματούν για λίγο τη περιπλάνηση στα ντουλάπια της κουζίνας και μετά ξαναγυρνάνε σαν να μη συνέβη τίποτα. Αυτό γίνεται γιατί τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν το λόγο που τα κτυπούν. Ο κόσμος των μεγάλων έτσι κι αλλιώς είναι ανερμήνευτος γι’ αυτά. Οι κινήσεις τους είναι δεδομένες και δεν τις επεξεργάζονται στο μυαλό τους. Για το παιδικό μυαλό ειδικά τόσο μικρών ηλικιών τα πάντα είναι πιθανά. Αν λόγου χάρη ένα δίχρονο αγοράκι δει τη γιαγιά του να πετάει στο σαλόνι με ρόδες στα πόδια, το πιθανότερο είναι ότι η θέα της δε θα το απασχολήσει καθόλου. Έτσι γίνεται και με το ξύλο. Δε ξέρουν γιατί τα χτυπάνε, ξέρουν μόνο ότι τα χτυπάνε. Ζούνε αυτή τη κατάσταση χωρίς να αναρωτιούνται. Γιατί με χτύπησε; Μήπως έκανα κάτι λάθος; Μήπως πρέπει να διορθώσω τη συμπεριφορά μου και να μη ξανανοίξω τα ντουλάπια; Μια τέτοιου είδους σκέψη για τους μεγάλους μπορεί να φαντάζει λογική, για τα παιδιά όμως είναι επιστημονική φαντασία. Για φανταστείτε όμως πόση έντονη παρόρμηση πρέπει να έχουν ώστε μπροστά στην ανακάλυψη ενός μαγικού κόσμου που τα περιμένει πίσω από το κλειστό ντουλάπι, είναι διατεθειμένα να ψάξουν πάλι και πάλι παρ’ όλο το ξύλο που εισπράττουν!   Μήπως κι εμείς δε θα επιμέναμε με τον ίδιο τρόπο αν μας δινόταν η ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε το ταξίδι των ονείρων μιας ολόκληρης ζωής; Τα παιδιά μας είναι παρορμητικά γιατί έτσι τα έπλασε η φύση. Να προτρέχουνε, να εξερευνούνε, να ψάχνουν πίσω από τις κουρτίνες όταν είναι βρέφη και να κυνηγάνε το ανέφικτο όταν διανύουν τη περίοδο της εφηβείας τους. Άοπλα, χωρίς εμπειρίες και το κυριότερο χωρίς εγγυήσεις όπου θα μας τις παρέχουν σε εμάς τους μεγάλους, ότι δε θα τους συμβεί τίποτε στη προσπάθεια για την ανακάλυψη της δικής τους Αμερικής.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΣ ΑΚΟΥΝΕ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΤΑ ΔΕΙΡΟΥΜΕ;

Πρώτα από όλα δεν μας ακούνε όταν τα δέρνουμε. Μας μισούν και μετά μισούμε και εμείς τον εαυτό μας. Στη πρώτη φάση του θυμού με την αφορμή μιας σκανταλιάς, εξαγριωνόμαστε και βάζουμε τις φωνές. Μήπως σκεφθήκατε ποτέ συνήθως πότε θέλουμε να βάλουμε τις φωνές σε κάποιον; Σε όσους φυσικά μας ταλαιπωρούν. Με ευχαρίστηση θα βρίζαμε τον διευθυντή μας όταν μας αδικεί ή προβάλει παράλογες απαιτήσεις στον κουτσομπόλη γείτονα ή στο δύστροπο συγγενή μας. Με λίγα λόγια στον εξουσιαστή μας. Μήπως αντιστρέψαμε τους όρους χωρίς να το καταλάβουμε; Μήπως τα παιδιά μας από το φόβο μη τα δημιουργήσουμε ψυχολογικά προβλήματα τα κακομαθαίνουμε και τελικά τα αφήνουμε να μας εξουσιάζουν; Πολλοί ισχυρίζονται ότι το ξύλο κάνει κακό. Όμως και οι φωνές κάνουν κακό και η παραχώρηση κάνει κακό και η υπερπροστασία κάνει κακό. Μήπως τα μπλέξαμε; Μήπως δε ξέρουμε τι να κάνουμε ώστε τα παιδιά μας να γίνουν ευτυχισμένοι ενήλικες και εμείς ικανοποιημένοι επιτέλους γονείς; Ποιο είναι αλήθεια το κλειδί; Ποιο το μυστικό της επιτυχίας; Η πειθαρχία λένε οι ειδικοί.

ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ.

Επειδή ο Πικάσο ήταν εντελώς απείθαρχος στα εικαστικά μηνύματα της εποχής του δε σημαίνει ότι δεν πειθαρχούσε στο έργο του ώστε να του αποδοθεί σύμφωνα με την αρχική του σύλληψη. Επίσης, σε κατάσταση πανικού δεν ισχύει το ρητό ο σώζων εαυτό σωθήτο αλλά αντίθετα, νικάει ο νόμος της πειθαρχίας. Όποιος καταφέρει να πειθαρχήσει στο πανικό του κερδίζει τη ζωή του. Πολλοί όταν ακούνε τη λέξη πειθαρχία «μαζεύονται» γιατί είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται κατά κόρον στο στρατό. Θυμίζει στρατιωτική επιβολή άρα καταπίεση άρα προϋποθέτει μια απαραίτητη τουλάχιστον δυάδα. Εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Καταπιεστή δηλαδή και καταπιεζόμενου. Όμως αυτό είναι λάθος. Η δημοκρατία δε μπορεί να λειτουργήσει αν δεν υπάρχει πειθαρχία. Μέσα σε μια οικογένεια κάποιος αναμφίβολα παίρνει τις τελικές αποφάσεις όμως μετράει ο λόγος όλων. Ο επικεφαλής απλώς αναλαμβάνει την ευθύνη γιατί κάποιος πρέπει να το κάνει. Σε μια οικογένεια μπορεί να γίνει ακριβώς το ίδιο. Μη νομίζετε ότι δίνοντας ξύλο στα μέλη μιας οικογένειας τα κρατάτε πειθαρχημένα. Όχι. Αυτά τα μέλη είναι φοβισμένα και σιγά σιγά στερούνται προσωπικότητας. Τα παιδί μας δεν είναι το κουτάβι του Παυλόφ. Δε προορίζεται για το καναπέ ντυμένο με τα ασορτί ρούχα  που ταιριάζουν στα μαξιλάρια! Από την άλλη βέβαια δε πρέπει να μεταβάλουμε το μικρό μας σε δικό μας εξουσιαστή. Όταν χάνουμε το μέτρο, όταν εμείς οι ίδιοι τα χάνουμε και βάζουμε τις φωνές για να καλύψουμε τι δικές του και να μη γίνουμε ρεζίλι στο σούπερ μαρκετ, το μόνο που κάνουμε είναι να δίνουμε στο μικρό μας μια εξουσία. Να μας κάνει να τα χάνουμε. Βγαίνοντας εκτός εαυτού, το πιτσιρίκι αισθάνεται ικανοποίηση. Πρώτον, έχει όση προσοχή θέλει από εσάς έστω και αρνητική και δεύτερον σας εκδικείται γιατί δε του παίρνετε εκείνη την άτιμη τη σοκολάτα που είδε τελευταία στη διαφήμιση. Κι ενώ εσείς θέλετε να του μάθετε να πειθαρχεί στα θέλω του και στον οικονομικό προγραμματισμό της οικογένειας, πρώτη εσείς βγαίνετε από τα ρούχα σας και του μαθαίνετε ότι στις φωνές απαντούν με φωνές και πάει λέγοντας. Τι κάνουμε τότε αλήθεια;

ΤΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΜΕ ΤΑΛΑΙΠΩΡΟΥΝ.

Ταλαιπωρούμαι από τα δύο δίδυμα μας λέει αγανακτισμένη η Τάνια Ζ. μητέρα δύο παιδιών και ιδιοκτήτρια εμπορικού καταστήματος. Μαλώνουν συνεχώς και εγώ τα μαλώνω συνεχώς. Μόλις ουρλιάξω σταματούν αμέσως όμως αυτή η σιωπή κρατά πολύ λίγο. Μέχρι να ξαναφωνάξω και πάλι από την αρχή. Το κεφάλι μου βουίζει συνεχώς. Φωνάζω ακόμη κι όταν δεν έχω καθόλου δύναμη στη φωνή μου. Στο τέλος τους δίνω από δυό ξυλιές στο πισινό και για λίγο εκτονώνεται αυτή η κατάσταση μέχρι να περάσει ένα τέταρτο της ώρας και να αρχίσουν πάλι. Τι να κάνω επιτέλους για να ζήσουμε ήρεμα μέσα στο σπίτι μας. Κάνω μήπως κάτι λάθος;

Όπως είπαμε πειθαρχία και τιμωρία δεν είναι ίδιες έννοιες. Η τιμωρία δεν είναι αυτό που πρωταγωνιστεί στη διαδικασία της πειθαρχίας. Είναι ένα μικρό μέρος στην όλη προσπάθεια. Η πειθαρχία κατακτάται με την επικοινωνία. Δηλαδή, με όλα εκείνα τα πράγματα που κάνουμε εμείς οι γονείς για να διδάξουμε στα παιδιά μας να παίρνουν αποφάσεις.Πολλές φορές οι γονείς, θεωρούν ότι ο σκοπός της πειθαρχίας, είναι ο έλεγχος του παιδιού, ώστε να είναι πάντα βολικά κα ήσυχα βρέξει χιονίσει. Ο στόχος όμως αυτός λένε οι ειδικοί είναι ανέφικτος. Και αν δεν ήταν ανέφικτος θα προκαλούσε μεγάλη στενοχώρια στις μαμάδες να έχουν τόσο προγραμματισμένα και άβουλα πλάσματα. Σκοπός λοιπόν της πειθαρχίας, δεν είναι ο έλεγχος αλλά η συνεργασία.

ΠΩΣ ΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΕΛΕΓΧΟΥΜΕ.

Θα πρέπει λοιπόν πρώτα οι γονείς να έχουν αυτοέλεγχο ώστε να αποκτήσουν και τα παιδιά. Με λίγα λόγια να μην αποτελούν κακό πρότυπο μίμησης. Στην αντίπερα όχθη υπάρχει πάντα ένα άλλο μοντέλο συμπεριφοράς. Εμπνέεται από τη συζήτηση. Γιατί μόνο όταν υποτιμάς την νοημοσύνη του άλλου καταφεύγεις στη χειροδικία. Τα παιδιά όμως δεν είναι χαζά, είναι απλώς μικροί άνθρωποι. Καλό θα είναι λοιπόν συστήνει η ειδική ψυχολόγος Γεωργία Μπαλογιάνη «στη περίπτωση μιας ζημιάς, να εξηγήσουμε στο παιδί τι σημαίνει απώλεια ενός πράγματος και τι κινδύνους εμπεριέχει για το ίδιο. Στα μεγαλύτερα παιδιά καλό θα ήταν να καταλάβουν τη συνέπεια της πράξης τους κατακρατώντας ένα μέρος από το χαρτζιλίκι τους.» Ας μη ξεχνάμε ωστόσο ότι η «τιμωρία» πρέπει να είναι πάντα αντιστρόφως ανάλογη με τη πρόθεση του παιδιού να καταστρέψει κάτι. Αν μια πράξη γίνει κατά λάθος, οφείλουμε να είμαστε επιεικής ως προς τη τακτική που θα ακολουθήσουμε αλλιώς κινδυνεύουμε να φανούμε εκδικητικοί στον ίδιο βαθμό που ίσως θα ήμασταν αν χειροδικούσαμε. Ένας από τους σκοπούς άλλωστε  της διαπαιδαγώγησης είναι να καταλάβουν τα παιδιά τις συνέπειες της πράξης τους. Όμως το ξύλο γι’ αυτά, δεν αποτελεί συνέπεια αλλά απόδειξη της αδυναμίας μας να χειριστούμε τις καταστάσεις.        

Πολλές φορές τα παιδιά νιώθουν θυμωμένα η πληγωμένα από τη τιμωρία που τα επιβάλλεται ακόμη κι αν αυτή είναι η σωστή. Όταν ένα παιδί νιώθει θυμωμένο ή πληγωμένο μπορεί να θέλει να εκδικηθεί. Η εκδίκηση για ένα παιδί αποτελεί απόδοση δικαιοσύνης γιατί τα παιδιά έχουν έντονο μέσα τους το αίσθημα του δικαίου. Μην επιτρέψετε στα παιδιά σας να σας πληγώσουν. Μια συνηθισμένη συμπεριφορά ενός πληγωμένου παιδιού είναι η εξής: Σας φωνάζει: Σε μισώ. Είσαι κακιά μαμά. Αν η μητέρα έχει αμφιβολίες και ενοχές για τη τακτική που ακολουθεί πληγώνεται αρχίζει να έχει αμφιβολίες και αμέσως μετά υποχωρεί στις παιδικές απαιτήσεις. Αυτό το παιδί το καταλαβαίνει και αισθάνεται ότι σας έχει εκδικηθεί. Στη προκειμένη περίπτωση συμφωνούν οι ειδικοί, πρέπει να πείτε στο παιδί σας: λυπάμαι που νιώθεις έτσι, όμως εγώ πρέπει να κάνω το σωστό. Μια άλλη συμπεριφορά είναι να σας κλωτσήσει, να σας χτυπήσει, να πετάξει κάτω τα αγαπημένα σας βιβλία. Δεν πρέπει όμως να χάνεται τον έλεγχο. Καλό είναι τέτοιες στιγμές να επαναλαμβάνεται μέσα σας ότι είστε καλή μαμά και ότι κάνετε το σωστό. Επίσης να είστε σταθεροί στις αποφάσεις σας που αφορούν τη τιμωρία του η οποία όμως πρέπει να έχει σωφρονιστικό χαρακτήρα και όχι εκδικητικό. Πρέπει το παιδί να έχει καταλάβει το σκοπό και το λόγο της τιμωρίας του και πρέπει πρώτα να βεβαιωθείτε εσείς γι’ αυτό.

Το ξύλο είναι η «εύκολη» επιλογή. Η απόδειξη ότι δεν έχουμε άλλη λύση. Η ομολογία ότι δε ξέρουμε πώς να αντιμετωπίσουμε το παιδί μας. Δεν είναι τρόπος σωφρονισμού αλλά μέσο εκδίκησης και μοχλός ψυχολογικής πίεσης των γονιών γιατί μας γεμίζει με τύψεις. Η μαμά μου λέει η 42χρονη σήμερα Ελένη πολλή συχνά, μετά από το ξύλο που μας έδινε, έκλαιγε και έλεγε: Μακάρι να μου είχαν κοπεί τα χέρια. Μεγαλώνοντας συμφώνησα αρκετές φορές μαζί της. Σε όλη την ενήλικη ζωή μου είμαι γεμάτη φοβίες και κοινωνικές αναστολές. Τότε δεν άξιζα τόσο ξύλο. Σήμερα πληρώνω ψυχολόγους για να με πείσουν να το ξεχάσω.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ.

Ως παιδί έφαγα πάρα πολύ ξύλο από τους δικούς μου για να συνετιστώ. Το ξύλο ήταν για την οικογένειά μου μέσω διαπαιδαγώγησης και ανατροφής. Τώρα που είμαι εγώ μητέρα τριών ανήλικων παιδιών νιώθω ώρες ώρες τα όρια μου να παραβιάζονται και μένα να επαναλαμβάνω φράσεις και πράξεις των γωνιών μου τις οποίες μίσησα ως παιδί και είχα ορκιστεί ότι δε θα επαναλάβω ποτέ. Μπορεί βέβαια να είμαι καλύτερη στο γονικό μου ρόλο από τους γονείς μου αλλά θα ήθελα να γίνω καλύτερη. Πως θα τα καταφέρω;

Ελένη Σ. Θεσσαλονίκη.

Οι ειδικοί στο σύνολό τους συμφωνούν ότι ένας ενήλικας που έχει κακοποιηθεί πολύ ως παιδί, συχνά κακοποιεί τα παιδιά του. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι κάθε γονέας που έχει ξυλοκοπηθεί από το πατέρα ή τη μητέρα του είναι κακός. Ωστόσο η θεωρία αυτή αποδεικνύει πόσο καταστρεπτικό και αντιπαιδαγωγικό είναι εν τέλει το ξύλο για τα παιδιά όταν μάλιστα αυτό, γίνεται προς τάξη και συμμόρφωση. Η ψυχολόγος Γεωργία Μπαλογιάννη λέει χαρακτηριστικά: «Η φυσική περιέργεια ενός μικρού παιδιού μέσω της οποίας μαθαίνει, και η έλλειψη επιδεξιότητάς του το οδηγούν στο να κάνει ζημιές. Δίνοντας λοιπόν ξύλο σ’ ένα παιδί που μόλις έχει υποπέσει στο «αμάρτημα» της αταξίας, του χρεώνουμε αμέσως κακές προθέσεις ενώ το τιμωρούμε και για την έλλειψη επιδεξιότητας ή για τη περιέργειά του που εξυπηρετούν στην ολοκλήρωση της υγιούς του ανάπτυξης.»

Στη περίπτωση πάλι ενός γκρινιάρικου παιδιού  που μας κάνει να νιώθουμε άβολα σε σχέση με  το κοινωνικό μας περιβάλλον καθώς τσαλακώνει την εικόνα της ικανής και καλής μητέρας που οι άλλοι θέλουμε να έχουν για τον εαυτό μας, ένα καλό χεράκι ξύλο φαίνεται πολλές φορές να είναι η μόνη λύση που θα μας σώσει από νευρικό κλονισμό. «..και πάλι όμως τονίζει η ψυχολόγος το μήνυμα που εισπράττει το γκρινιάρικο παιδί είναι ότι διαθέτει ένα ισχυρό όπλο, την γκρίνια, για να σας θέσει εκτός εαυτού και να διαχειριστεί τις διαθέσεις σας.»

Όπως και να χει πάντως δέρνοντας ένα παιδί το αναγκάζουμε να ζει κάτω από το βάρος της τρομοκρατίας μας. Επιπλέον θεωρεί ότι κάνοντας ένα λάθος και τρώγοντας ξύλο «απαλλάσσεται από την ευθύνη να συνετιστεί καθώς πιστεύει ότι τιμωρήθηκε και ξεμπέρδεψε.» Το παιδί μ’ αυτό τον τρόπο εκπαιδεύεται να είναι ανώριμο, επιθετικό, να χτυπά συνομήλικους του, να παραβιάζει την ελευθερία των άλλων ενώ πολλές φορές το καταδικάζουμε σε κοινωνική απομόνωση και σε μια δια βίου ενοχική κατάσταση δίχως λόγο και αιτία.