Η επιθετικότητα στην εφηβεία

Κι όμως όλα διορθώνονται……..

Παιδιά που καίνε σημαίες, που πετάνε μπουκάλια, που δημιουργούν φασαρίες στο σχολείο, που σακατεύουν αυτοκίνητα ή κορίτσια που έχουν να αντιμετωπίσουν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ακόμη και ο χαρισματικός γιος του γείτονα, που λίγες μέρες πριν πιάστηκε επ’ αυτοφώρω από το πατέρα του να κλέβει από το οικογενειακό ταμείο. Όλα αυτά τα παιδιά εκδηλώνουν παραβατική συμπεριφορά. Για τους περισσότερους από εμάς, είναι οι αλήτες του μέλλοντος με προοπτικές Πάσσαρη. Σύμφωνα με τους ειδικούς όμως υπάρχει μεγάλη ελπίδα όλα αυτά τα παιδιά να μπουν στον ίσιο δρόμο και να έχουν μια ισορροπημένη ζωή. Το θέμα είναι να προλάβουμε έγκαιρα.

Μαρτυρίες γονέων..

Έχω ένα γιο δεκατεσσάρων χρόνων. Τόσα χρόνια η συμπεριφορά του ήταν υποδειγματική σύμφωνα με τις αρχές που του δώσαμε εγώ και η μητέρα του. Ποτέ δεν του έλειψε τίποτα. Είχε ότι ζητούσε όχι βέβαια πέρα από τα όρια, αλλά παρ’ όλα αυτά το παιδί μας δεν ήταν ποτέ στερημένο. Σε μια επίσκεψη μας σε ένα παραθαλάσσιο μέρος, μάθαμε ότι έκλεψε ένα μηχανάκι παρέα με κάτι άλλους φίλους του. Έπεσα από τα σύννεφα. Τι κάναμε λάθος;

Μιχάλης Μ.Πατέρας 3 παιδιών.

Ο γιος μου είναι 15 χρόνων. Μέχρι και πριν ένα χρόνο ήταν πολύ καλός μαθητής στο σχολείο και έπαιρνε συνέχεια επαίνους. Ήμασταν πολύ κοντά και δεν έκρυβε ποτέ μυστικά από εμένα. Φέτος έμαθα ότι έκανε πάρα πολλά σκασιαρχεία από το σχολείο του και κινδυνεύει από απουσίες. Δεν ξέρω τι να κάνω.

Μίνα Κ. Μητέρα ενός παιδιού.

Το κορίτσι μου ήταν πολύ καλό και πιστεύω ότι ακόμη είναι. Κάτι όμως πήγε λάθος πριν λίγους μήνες και δεν ξέρω τι είναι. Πριν τέσσερις μήνες, διαφωνήσαμε για κάτι φαινομενικά ασήμαντο και το έσκασε από το σπίτι για ένα σαρανταοχτάωρο. Πήγε και κοιμήθηκε στο σπίτι μιας φίλης της. Από τότε αυτή η συμπεριφορά επαναλήφθηκε πολλές φορές. Πήγαινε δηλαδή κανονικά στα μαθήματα της καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας, δεν έκανε απουσίες στο σχολείο αλλά το Σαββατοκύριακο εξαφανιζόταν. Δεν μπορούσα να τη συνετίσω. Τελευταία μας ανακοίνωσε ότι είναι έγκυος. Είναι μόνο δεκαέξι χρονών. Πρόσφατα επισκεφθήκαμε ειδικό..

Αλέκος Φ. Πατέρας 2 παιδιών.

Έχω μια επιχείρηση που πηγαίνει πολύ καλά. Την έκανα με πολύ κόπο και χωρίς αυτήν η οικογένεια μου δεν θα ήταν η ίδια.  Έβαλα από πολύ νωρίς τα παιδιά στην επιχείρηση για να μάθουν ότι οι απολαύσεις αποκτώνται με κάποιο αντίτιμο. Τώρα τελευταία κατάλαβα ότι είχα έλλειμμα στις εισπράξεις. Ανακάλυψα τελικά ότι ο δεκατριάχρονος γιος μας έπαιρνε λεφτά από το ταμείο. Όταν τον ρωτήσαμε τι τα έκανε τόσα λεφτά, μας είπε ότι κερνούσε καιδιασκέδαζε με τους φίλους του. Για μένα αυτή η ομολογία ήταν μαχαιριά στη καρδιά. Παρ’ όλα αυτά θέλω να προλάβω το χειρότερο. Τι πρέπει να κάνω;

Αναστάσης Α. Πατέρας δύο παιδιών.

Μας μιλά, ο υπεύθυνος παιδοψυχίατρος του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκης Βάιος Νταφούλης.

Η εφηβεία, είναι ένα άγνωστο τοπίο για τους αταξίδευτους γονείς. Σύμφωνα με τις στατιστικές, είναι λίγα τα παιδιά που τη βιώνουν ήρεμα, πολλές οι περιπτώσεις εκείνες που τη βιώνουν έντονα ενώ υπάρχει και το διόλου αξιοθρήνητο ποσοστό των εφήβων, ένα 10% δηλαδή που τη ζουν παραβατικά φτάνοντας τα πράγματα στα άκρα.

Τα περισσότερα από αυτά τα παιδιά, μπορεί να φαίνονται ζόρικα και να δηλώνουν επαναστάτες και ασυμβίβαστοι, αλλά στη πραγματικότητα έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Δημιουργούν επιφανειακές σχέσεις χωρίς ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς και δεν έχουν ενοχές για τις πράξεις τους όταν τις φτάνουν στα άκρα. Γι’ αυτό και όταν ζητάνε συγνώμη δεν το εννοούνε, με φυσικό επακόλουθο να μην αλλάζουν συμπεριφορά παρ’ όλες τις προσδοκίες των γονέων τους. Όμως γιατί δεν νιώθουν ενοχές; Ο υπεύθυνος παιδοψυχίατρος του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκης Βάιος Νταφούλης, ερμηνεύει σχετικά: Γιατί συνήθως οι σχέσεις τους με την οικογένεια τους είναι ανεπαρκής γι’ αυτά. Δεν έχουν συναισθηματική επαφή με τα μέλη της και γι’ αυτό δεν είναι εξοικειωμένα με τα συναισθήματα. Έτσι λοιπόν το παιδί που κλέβει, συμπεριφέρεται παραβατικά. Όμως η συμπεριφορά του αυτή προκαλείται από το πώς σκέφτεται και όχι από το πώς αισθάνεται. Αν το ρωτήσεις γιατί έκλεψε θα σου πει πολύ απλά: γιατί ήθελα να διασκεδάσω με τους φίλους μου. Αν φυσικά αισθανόταν ενοχές, θα καταλάβαινε ότι αυτό που έκανε παραβιάζει τα δικαιώματα των άλλων.»

ΣΕ ΠΟΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΙΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ;

Παραβατική συμπεριφορά μπορεί να παρουσιάσουν τα παιδιά κάθε οικογένειας και παρ’ όλο που η κατάσταση η οποία προκαλούν  μοιάζει αδιέξοδη και ανερμάτιστη εντούτοις οι ειδικοί συμφωνούν, ότι οι περισσότερες από τις περιπτώσεις, μπορούν να έχουν αίσιο τέλος, αρκεί το πρόβλημα να αντιμετωπιστεί από την αρχή σωστά και να χτυπηθεί στη ρίζα του. Οι στατιστικές δείχνουν ότι μόνο ένα ποσοστό της τάξης του 1% δεν έχει ελπίδα αντιμετώπισης. Για τη θεραπεία του παιδιού απαιτείται η συνεργασία των γονέων, η συμμετοχή και η γνώση στο πρόβλημα ενός συνειδητοποιημένου εκπαιδευτικού καθώς και η βοήθεια των ειδικών.

Όμως όλες οι περιπτώσεις των παραβατικών παιδιών είναι ίδιες; Και που διαφέρουν;

Όχι δεν είναι ίδιες. Ένα παιδί μπορεί να κλέψει γιατίβλέπει τον πατέρα του να κλέβει την εφορία, να κοροριδεύει και να ξεγελά τους συνεργάτες του και να καυχιέται γι’ αυτό, διαφημίζοντας το στα μέλη της οικογένειας του ως εξυπνάδα.

Δεν εκδηλώνουν φυσικά όλα τα παιδιά ακραίες παραβατικές συμπεριφορές κι ούτε οι αιτίες της παραβατικότητας είναι ίδιες για όλα. Είναι μάλλον συχνό φαινόμενο η παραβατικότητα στην εφηβεία  επισημαίνει ο ειδικός.

ΓΙΑ ΠΟΙΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ;

Μπορεί ένας έφηβος να γίνει εριστικός με τους γύρω του, να λέει ασύστολα ψέματα ή να το σκάει συχνά από το σχολείο επειδή δεν τα πηγαίνει καλά με τα μαθήματα του ή επειδή είχε μια ερωτική απογοήτευση ή επειδή οι παρέες του δεν τον αποδέχονται με κάποιο τρόπο. Αυτό για το παιδί είναι τραύμα και η παραβατικότητα του σ’ αυτή τη περίπτωση, δεν αποτελεί τίποτε άλλο, πέρα από μια εξωτερίκευση ενός έντονου στρες που βιώνεί λόγω κάποιων συνθηκών. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί ένδειξη ότι συμβαίνει κάτι ψυχολογικά ανίατο. Απλώς το παιδί προσπαθεί ενστικτωδώς να διαχειριστεί  ένα τεράστιο τραύμα το οποίο αγνοεί ακόμη κι ο γονέας. Συνήθως το παιδί με την επιθετική συμπεριφορά του αναζητά την εκτόνωση από μια σχέση που δεν πέτυχε, από μια σχολική αποτυχία ή γιατί θέλει απλά να ξεχωρίσει από το σύνολο. Γι’ αυτό και πολλές φορές επισημαίνει ο παιδοψυχίατρος Βάιος Νταφούλης, μπορεί κανείς να δει σε μια οργανωμένη οικογένεια στην οποία δεν συμβαίνουν συναισθηματικές τριβές, με γονείς κοινωνικά πολιτισμικά και μορφωτικά κατάλληλους, (δηλαδή αυτό που λέμε: « από καλή οικογένεια») να υπάρχει ένας γιος έφηβος με προβλήματα επιθετικότητας, που καταστρέφει ξένες περιουσίες, κλέβει, παίρνει μέρος σε συμμορίες ή προκαλεί ζημιές στο σχολείο του ή στο σπίτι του.

ΜΗΝΥΜΑ;

Μπορεί λοιπόν πολλές φορές μια τόσο εξωφρενική συμπεριφορά να είναι απλά ένα μήνυμα προς τους άλλους, μια κραυγή απελπισίας για βοήθεια προς τον έξω κόσμο. Ένα πρόβλημα όμως υπάρχει σε αυτήν την περίπτωση. Η επιθετική ή προσβλητική συμπεριφορά ενός έφηβου συνήθως δεν αντιμετωπίζεται με ψυχραιμία από τους μεγαλύτερους. Και είναι φυσιολογικό. Ειδικά οι γονείς και οι δάσκαλοι δεν ανέχονται τέτοιες συμπεριφορές νιώθουν ότι αντιμετωπίζονται χωρίς σεβασμό, πως ακυρώνεται η αξιοπιστία τους και ότι κλυδωνίζεται η θέση τους. Αισθάνονται προσβεβλημένοι και δε δίνουν προσοχή στο μήνυμα που κρύβεται πίσω από τη θορυβώθη και οργισμένη συμπεριφορά του εφήβου.

ΠΡΟΛΗΨΗ.

Συνήθως τα παιδιά που παρουσιάζουν παραβατικές συμπεριφορές στην εφηβεία τους είναι θύματα μιας υπερβολής στη διαπαιδαγώγηση τους. Δηλαδή είναι είτε πολύ αυστηρά μεγαλωμένα με άκαμπτη πειθαρχία ή πολύ ελαστικά μεγαλωμένα χωρίς κανόνες. Χωρίς να αποκλείεται το ενδεχόμενο κληρονομικότητας, άλλες αιτίες μπορεί να είναι οι έντονες συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια ή ένα τραυματικό διαζύγιο. Προσοχή όμως ας μην ενοχοποιηθούν όλα τα διαζύγια. Οι ειδικοί αναφέρονται στα επεισοδιακά διαζύγια που γίνονται τραυματικά για τα παιδιά λόγω της έντονης διαμάχης μεταξύ των γονέων τους.

Κι όμως, υπάρχουν σημάδια αναγνώρισης της παραβατικής συμπεριφοράς σε μικρότερη ηλικία.

Τι θα έπρεπε να προσέξουν οι γονείς μικρών παιδιών;

Για να αποτρέψουν προβλήματα στο μέλλον, οι γονείς πέρα από τη δική τους συμπεριφορά θα πρέπει να προσέξουν και τον τρόπο που εκείνο, επικοινωνεί με τους συνομηλίκους του. Όταν π.χ. ένα παιδί είναι επιθετικό με τα άλλα παιδιά στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο, όταν λέει ψέματα στον υπερθετικό βαθμό, όταν παίζει πολύ σκληρά κι επιθετικά παιχνίδια ή όταν κάνει πράγματα παρορμητικά όπως το να βάζει φωτιά ή να χαράζει πράγματα με αντιιεκίμενα, αν το παιδί είναι πολύ ανυπόμονο και πολύ απρόσεκτο κι επίσης πολύ νευρικό, όλα αυτά είναι κάποια πράγματα που πρέπει να βάλουν το γονιό σε σκέψη και να τον θέτουν σε επιφυλακή. 

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΤΑΣΗ ΕΝΟΣ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΟΥ ΓΟΝΙΟΥ;

 Ο γονιός, πρέπει να είναι συνειδητοποιημένος στο ρόλο του και να έχει πάντα καλή συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και το σχολείο. Να εφαρμόζει όρια στο παιδί του αυστηρά ή αδιαπραγμάτευτα σε κάποιες περιπτώσεις, αλλά οπωσδήποτε όχι τιμωρητικά. Τα όρια δεν μπορεί να μπαίνουν με τη βία αλλά με κοινά αποδεκτούς και δίκαιους τρόπους που δε  προσβάλλουν την αξιοπρέπεια του παιδιού. Με λίγα λόγια δεν πρέπει να  αποπνέουν εκδίκηση, αλλά μια προσπάθεια να εφαρμοστούν οι κανόνες για την ομαλή συμβίωση όλων των μελών της οικογένειας. Αλλιώς το παιδί αντιλαμβάνεται την εξουσία πίσω από τη τιμωρία. Το παιδί πρέπει να βρίσκεται σε διάλογο με τους γονείς του συνεχώς και από πολύ μικρό, έτσι ώστε να καταλαβαίνει ότι η κάθε προσπάθεια επιβολής της πειθαρχίας, αποσκοπεί στην αρμονία της οικογένειας και όχι στην τιμωρία του με σκοπό τη σαδιστική ευχαρίστηση του τιμωρού γονιού. Φυσικά η συμπεριφορά του γονέα πρέπει να αποτελεί καλό παράδειγμα για το παιδί και σε καμία περίπτωση να μην παραλείπει την κοινωνικοποίηση του, μέσα από παιχνίδια με τα άλλα παιδιά, είτε συμμετέχοντας σε ομάδες, είτε φέρνοντας φίλους στο σπίτι. Όπως και να έχει πάντως, πρέπει να είναι ενημερωμένος έτσι ώστε να απευθυνθεί αμέσως στον ειδικό όταν δει ότι δεν μπορεί να ελέγξει την κατάσταση.

Σε ποια συχνότητα συμβαίνει ανάμεσα στα δύο φύλα;

Σύμφωνα με τις στατιστικές, τα κορίτσια παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά σε ένα ποσοστό 6% και τα αγόρια σε ένα ποσοστό 10%. Συνήθως αυτή η συμπεριφορά εκδηλώνεται στα 13 με 14 τους χρόνια και το πρόβλημα είναι ότι εάν δεν ελεγχθεί άμεσα από γονείς και ειδικούς μπορεί να οξυνθεί και να οδηγήσει τα πράγματα σε αδιέξοδο. Γίνονται δηλαδή αντικοινωνικά εξ’ αιτίας της επιθετικότητας τους και της τάσης τους για επιβολή και εξουσία στους άλλους ή χρήστες ουσιών, κάτι το οποίο συναντάται συχνά. Οπωσδήποτε όμως εξ’ αιτίας του άγχους και της ενέργειας που καταναλώνουν στις κοινωνικές τους σχέσεις, λόγω των μειονεκτικών τους συναισθημάτων, γίνονται από πολύ νωρίς καπνιστές και πότες αλκοόλ. Συνήθως δεν αγαπούν το μέτρο, δηλώνουν αντιεξουσιαστές και πολύ συχνά λένε ότι τους αρέσει να ζουν έξω από τα όρια. Μπαίνουν σε επικίνδυνες παρέες, παίρνουν  μέρος σε ομαδικές κλοπές, δε δείχνουν σεβασμό σε κανόνες και ζουν άναρχα ενώ αν πρόκειται για κορίτσι, καθόλου σπάνιο να αντιμετωπίσει και τα παραλειπόμενα μιας ανεπιθύμητης ή αιφνίδιας εγκυμοσύνης. Σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούν αναστάτωση στο σχολείο τους, επιδιώκοντας τη προσοχή της ομάδας. Τα πιο ζόρικα παιδιά οι περιπτώσεις των οποίων δεν έχουν αντιμετωπιστεί σωστά, προκαλούν ζημιές, γίνονται φανατικοί οπαδοί ποδοσφαιρικών ομάδων, παίρνουν μέρος σε ξυλοδαρμούς, επιδιώκουν το χάος, βάζοντας φωτιές και καταστρέφοντας.

ΠΩΣ ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ.

Δεν τον συνεπαίρνει ακριβώς η παραβατικότητα της πράξης του, αλλά το γεγονός ότι δεν έγινε αντιληπτός από τους γύρω του. Στο σπίτι ή στο σχολείο και πολύ συχνά και στα δύο, ο έφηβος αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του ως απόλυτα εχθρικό και με την παραμικρή αφορμή ξεσπάει με οργή. Βρίσκεται συνεχώς σε θέση άμυνας και επιτίθεται πριν του επιτεθούν. Είναι σαν ένα παρορμητικό μικρό παιδί, που δεν μπορεί να κυριαρχήσει στον εαυτό του, μόνο που δυστυχώς σ’ αυτή τη περίπτωση είναι μεγαλύτερος και δυνατότερος. Η ειδική ψυχολόγος και συγγραφέας, εφαρμοσμένης ψυχολογίας Aleiandra Valleio, αναφέρει χαρακτηριστικά: Ορισμένα από τα παιδιά αυτά, θέλουν τις εντολές για να τις παραβαίνουν, γιατί με αυτόν τον τρόπο αισθάνονται δυνατότεροι από τους άλλους. Απορρίπτουν ή κοροϊδεύουν ότι υποστηρίζουν οι ενήλικες. Οποιαδήποτε υπόδειξη από τη πλευρά των γονιών –Αν συνεχίσεις έτσι, θα σε διώξουν από το σχολείο- τη μετατρέπουν σε πρόκληση. Από εκείνη τη στιγμή και μετά κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να τους διώξουν πράγματι από το σχολείο. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούν να αποδείξουν την ελευθερία τους και την αυτονομία τους, απέναντι στον κόσμο της τάξης και της πειθαρχίας που εκπροσωπούν οι μεγάλοι. Όταν αυτό το είδος συμπεριφοράς γίνει μόνιμη κατάσταση, τότε λέμε ότι αυτό το παιδί εκδηλώνει παραβατική συμπεριφορά.

Όπως και να χει η γνώση βοηθάει, γιατί ο φόβος μπροστά στο άγνωστο δεν ήταν ποτέ ο κατάλληλος σύμβουλος. Η εφηβεία έτσι κι αλλιώς είναι από μόνη της επιθετική. Η αύξηση των ορμονών, η ζωή που ανοίγεται άγνωστη όσο ποτέ, η συνειδητοποίηση του έφηβου ότι σε λίγο καιρό επιβάλλεται να γίνει ένας υπεύθυνος ενήλικος, τον τρομάζει έτσι κι αλλιώς. Μερικά παιδιά μπροστά σ’ αυτό το φόβο στρέφονται στον εαυτό τους και δεν εκδηλώνονται. Άλλα παιδιά αντλούν δύναμη από το περιβάλλον τους και τολμούν να εκμυστηρευτούν τις αγωνίες τους. Για τα άλλα παιδιά, που ο φόβος τους γίνεται οργή απέναντι σε όλους και όλα, χρειάζεται περίσσευμα αγάπης και υπομονής. Και όπως λένε και οι ειδικοί, όταν υπάρχουν αυτά τα δύο στοιχεία σε συνδυασμό με μια υπεύθυνη και σωστή αντιμετώπιση, ο θυμός του εφήβου μπορεί να καρποφορήσει και να δημιουργήσει ακόμη και ευοίωνες προοπτικές για το μέλλον. Κι ας μην ξεχνάμε ότι δεν έχει σημασία τι πρόβλημα καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, αλλά το πώς το διαχειριζόμαστε.